Stefan Żeromski

 

Stefan Żeromski

Choć życie rzucało go w różne strony, to ziemię świętokrzyską kochał nade wszystko. To tutaj spędził najlepsze lata dzieciństwa i młodosci, tutaj jego romantyczna dusza szukała natchnienia i ukojenia jednocześnie, tutaj powracał myślą i słowem."Tam żywopłoty akacji stoją po bokach i otwierają się prześliczne panoramy na okoliczne lasy i góry. Kępy drzew i sine tło niebieskich lasów, dalekie wsie, wzgórza owiewa niebieski mrok, wychylające się z załomów gór ruiny zamku w Chęcinach - urocza wspaniała ziemia...". - tak pisał w "Dziennikach". Wciąż pełno tu śladów twórcy.

Urodził się 14 października 1864 we wsi Strawczyn koło Kielc, zm. 20 listopada 1925 r. w Warszawie - polski prozaik, dramatopisarz, publicysta, nazwany "sumieniem polskiej literatury". Posługiwał się pseudonimami: Maurycy Zych, Józef Katerla. Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej herbu Jelita. Wychował się w Ciekotach u stóp Gór Świętokrzyskich. Ukochał sobie te góry, jako chłopiec często chadzał na piesze wycieczki. Radostowa i Łysica - szczyty, które widział z okien swojego domu - należały do jego ulubionych. Jego ojciec wspierał Polaków walczących w powstaniu styczniowym. Jednak po upadku powstania na skutek represji carskich ojciec utracił majątek i aby utrzymać rodzinę został dzierżawcą folwarcznym. W roku 1873 dziewięcioletni Stefan trafił na rok do szkoły początkowej w Psarach. W 1874 roku rozpoczął naukę w kieleckim gimnazjum, które ukończył w 1886 roku bez uzyskania matury. Przeszkodą nie do pokonania okazała się matematyka. Rozpoczęte w tym samym roku studia w Instytucie Weterynarii w Warszawie musiał przerwać gdyż w czasie studiów prowadził działalność patriotyczną i oświatową, za co trafił do więzienia. Następnie w 1889 zaczął pracować, jako korepetytor w domach ziemiańskich. Debiutował, jako nowelista na łamach Tygodnika Powszechnego w 1889 roku. W 1892 przebywał w Zurychu i Krakowie, a także ożenił się z Oktawią z Radziwiłłowiczów Rodkiewiczową, którą poznał w Nałęczowie, gdzie pracował, jako korepetytor. Oktawia ułatwiła mu nawiązanie kontaktów literackich. Również w tym samym roku wyjechał z żoną i jej córeczką z pierwszego małżeństwa do Szwajcarii, gdzie pracował, jako bibliotekarz w Muzeum Narodowym Polskim w Raperswilu. Czteroletni pobyt w Szwajcarii umożliwił m.in. poznanie materiałów archiwalnych do dziejów polskiej emigracji XIX wieku, tutaj też nawiązał bliskie znajomości z politykami, związanymi z ówczesnym ruchem socjalistycznym. W tym okresie ukazały się pierwsze książki "Rozdzióbią nas kruki, wrony..." (1895), "Opowiadania" (1895),” Syzyfowe prace” (1897).

W latach 1897-1904 pracował w bibliotece Ordynacji Zamoyskich w Warszawie. Po roku 1904 sytuacja materialna pozwoliła mu zająć się wyłącznie działalnością pisarską; przebywał w Nałęczowie, Zakopanem, we Włoszech, na trzy lata przeniósł się do Paryża.
Po powrocie do kraju w 1912 osiadał w Zakopanem, gdzie spędził lata pierwszej wojny światowej. W tym okresie rozwiódł się z Oktawią Żeromską i związał się z  Anną Zawadzką. Wielkim dramatem dla pisarza była śmierć jego jedynego syna Adama.

Jesienią 1918 Żeromski przeniósł  się do Warszawy. W okresie plebiscytu na Warmii i Mazurach razem z Janem Kasprowiczem brał czynny udział w agitacji na rzecz przyłączenia tych ziem do Polski.
W 1920 założył Towarzystwo Przyjaciół Pomorza. Pełnił  funkcje korespondenta wojennego w czasach wojny polsko-bolszewickiej. Był inicjatorem projektu Akademii Literatury oraz założycielem Straży Piśmiennictwa Polskiego i polskiego oddziału PEN-Clubu (1924), współtwórca i pierwszy prezes Związku Zawodowego Literatów Polskich. Zabierał głos we wszystkich istotnych dla polskiej kultury i myśli sprawach; ekspresywny styl (określany mianem "żeromszczyzny"), skłonność do naturalizmu, podejmowanie tematów drażliwych obyczajowo doprowadziły do stworzenia grona przeciwników; o znaczeniu jego poglądów świadczą najlepiej, trwające nadal polemiki i spory, a także kolejne ekranizacje powieści (m.in. "Dzieje grzechu" - 1933, reż. H. Szaro, 1975 reż. W. Borowczyk; "Popioły" 1965, reż. A. Wajda).
Niepowodzeniem zakończyły się starania o przyznanie mu Literackiej Nagrody Nobla.
Zmarł 20 listopada 1925 roku w Warszawie.
Pogrzeb Stefana Żeromskiego 23 listopada 1925 stał się manifestacją narodową, pisarza pochowano na warszawskim cmentarzu ewangelicko-reformowanym.

Twórczość:
"Rozdzióbią nas kruki, wrony..." (1895), Opowiadania - m.in. Doktór Piotr, Zmierzch, Siłaczka, Zapomnienie (1895), Promień (1897), Syzyfowe prace (1897); 1898-1910: Ludzie bezdomni (1899), Popioły (1903), Dzieje grzechu (1908) Duma o hetmanie (1908), dramaty: Róża (1909), Sułkowski (1910), Sen o szpadzie (1906); 1910-1919: Uroda życia (1912), Wierna rzeka (1912); trylogia Walka z szatanem: Nawracanie Judasza, Zamieć (1916), Charitas (1919), poemat Wisła (1918), fragment powieściowy Wszystko i nic (1914); publicystyka: Początek świata pracy (1918), Projekt Akademii Literatury Polskiej (1918), Organizacja inteligencji zawodowej (1919); lata 1919-1925: Przedwiośnie (1924), Puszcza jodłowa (1925), dramaty: "Ponad śnieg bielszy się stanę..." (1920), Biała rękawiczka (1921), Turoń (1923), "Uciekła mi przepióreczka..." (1924), publicystyka: Snobizm i postęp (1922), Bicze z piasku (1925).

Miejsca w regionie związane z pisarzem, które warto zobaczyć:

Ciekoty – Stefan Żeromski spędził w Ciekotach najpiękniejsze, choć biedne lata dzieciństwa. Tu wzrastał w atmosferze miłości najdroższych rodziców i w krajobrazie swoich „gór domowych”. Po dworze Żeromskich nie ma dziś tu śladu , jest jednak miejsce popularnie zwane "Żeromszczyzną", gdzie można odpocząć i nacieszyć się krajobrazem ukochanym przez pisarza.

 

 
                                                            Ciekoty                                                         

Strawczyn – przy przebiegającej przez Strawczyn drodze w miejscu byłego domu, w którym urodził się pisarz, znajduje się kamień pamiątkowy z napisem: „Tu stał dom, w którym urodził się 1 X 1864 roku Stefan Żeromski”. Pisarz urodził się  w październiku ale ojciec zapisał późniejszą datę urodzin chcąc go w przyszłości uchronić od wczesnego poboru do wojska. W pobliżu drzewa, owoce, przydrożne wierzby i klon sprawiają wrażenie opuszczonych po nieistniejącej już budowli.

Leszczyny – w kruchcie kościoła parafialnego p.w. św. Jacka znajduje się epitafium rodziców Żeromskiego: matki Józefaty z Katerlów Żeromskiej, zmarłej wcześniej oraz ojca Wincentego Żeromskiego. Wmurowane w 1950 roku staraniem córki pisarza,  Moniki Żeromskiej.

Kielce – Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego, Kielce, ul. Jana Pawła II 25. Znajduje się tu wiele pamiątek po twórcy.

 

 
                               Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego