Historyczne miasta i miasteczka

Miasto położone jest na pograniczu Pogórza Szydłowskiego i Niecki Nidziańskiej nad rzeką Mruczą, u źródeł rzeki Schodniej (Wschodniej). Jego nazwa sugeruje, że dominującą uprawą w jej okolicy był niegdyś chmiel, tradycyjny "polski" dodatek smakowy do piwa.  Z piwem, a raczej jego zbytem, wiązać można twierdzenie, że Chmielnik położony był na skrzyżowaniu traktów handlowych, które dały mu początek. - Napój ten dostępny był przecież w karczmie - potwierdzenie istnienia przynajmniej jednej karczmy w osadzie daje badaczowi przeszłości podstawy do twierdzenia, że nieopodal przechodził mniej lub bardziej uczęszczany trakt handlowy. Tak więc to zamożność chmielnickich kupców bstała u podstaw dobrobytu miasta, wzbogacając je  budowle, które niestety nie dochowały się do naszych czasów. Z dawnej przeszłości pozostał układ urbanistyczny z XVI w. z zabudową z XIX lub XX w., a odnosząca się do czasów, gdy zamieszkiwali je Żydzi. Obecnie sławne na cały kraj są odbywane corocznie w Chmielniku spotkania z kulturą żydowską, a na ukończeniu są prace rewitalizacyjne przy zabytkowej chmielnickiej synagodze, wokół której zbudowany jest plan zbliżenia narodów - polskiego i izraelskiego.

Miasto Busko-Zdrój to stolica rozległego powiatu, kojarzone powszechnie jest z funkcjonującym tu od 1836 roku uzdrowiskiem Marconi. Od czasu swego powstania do chwili obecnej wielu z jego mieszkańców związanych jest z funkcjonującym tu zespołem sanatoriów i pensjonatów, które nadają miastu specyficzny charakter. Buski zdrój to niewątpliwie koło zamachowe rozwoju miasta i podstawa dobrobytu jego mieszkańców - jak i dobre prognozy dla rozwoju okolicznych miejscowości. Trwają prace nad rewitalizacją najstarszej części zabytkowego układu urbanistycznego Buska, sam zaś Zdrój przechodzi w chwili obecnej (przełom 2012 i 2013 roku) na własność samorządu. Atmosfera odnowy i pracy jaka zagościła w stolicy buskiego powiatu, daje pewność, że Busko-Zdrój może stać jedną z najważniejszych ikon województwa świętokrzyskiego w kraju i zagranicą.

W XVI wieku nazywane Wielkim Szydłowem (Magna Szydlow). Dawne miasto królewskie i stolica powiatu, centrum dóbr królewskich zwanych starostwem niegrodowym szydłowskim. Jest nazywane niekiedy "polskim Carcassone", a to z powodu świetnie eksponowanego średniowiecznego systemu obronnego złożonego z murów miejskich i bramy miejskiej. Już we wczesnym średniowieczu odgrywało znakomitą, historyczną rolę - za ponowania księcia sandomierskiego Bolesława Wstydliwego funkcjonować miała tutaj siedziba książęca (1255 r.) w formie dworu lub grodu. Ustrój miejski na tzw. "prawie polskim" osada uzyskała przed rokiem 1329, zapewne od księcia Władysława Łokietka, który tego roku przeniósł je na "prawo średzkie". Obecny układ urbanistyczny miasto zawdzięcza kólowi Kazmierzowi Wielkiemu, ale również jego następcy - Ludwikowi Węgierskiemu. Okres świetności miasta to XV stulecie, po nim nastąpił okres pewnej stagnacji związany z długotrwłaym przejęciem dóbr szydłowskich przez ród Kurozwęckich z pobliskich Kurozwęk. Od około połowy XVIII wieku miasto kojarzone jest z lokalnie produkowaną suszoną śliwką, o czym nie tak dawno donosili reporterzy Discovery Polska...oraz śliwowicą....

Daleszyce to wczesnośredniowieczna osada należąca do biskupów krakowskich, siedziba klucza majątkowego, niegdyś z obronnym dworem. Nic też więc dziwnego, że dominantą widokową miasteczka jest kościół parafialny pozostający pod wezwaniem Michała Archanioła, a dawniej - jeszcze sylweta dworu biskupiego. Miasto spalone przez Niemców podczas drugiej wojny światowej, odbudowane w zmienionej szacie - wciąż jest niezwykle interesujące. W roku 2012 dokonana została zasadnicza odmiana głównego placu w mieście - daleszyckiego rynku.  Miasto, życzliwi mieszkańcy zapraszają do odwiedzin - stąd właśnie możliwe są znakomite wycieczki po okolicznych lasach, gdzie pośród cudów natury znaleźć można ślady walk narodowo-wyzwoleńczych od powstania styczniowego po drugą wojnę światową. Zapraszamy!

Wąchock - miasto znane w całej Polsce z opowiadanych o tutejszym sołtysie dowcipach, a przecież to stare miasto lokacyjne, poważne swoją historią, jak wiele innych w dawnej Polsce. W jego nadrzecznym pejzażu dominuje charakterystyczna bryła klasztoru cystersów. A był to również ważny ośrodek gospodarczy, kulturowy, nie tylko religijny. Można powiedzieć, że Wąchock jest centrum patriotycznym dla całej ziemi sandomierskiej - podczas powstania styczniowego miasto było "stolicą" polskiego państwa podziemnego. Podczas ostatniej wojny światowej było świadkiem walk partyzanckich...

Niewiele jest w Górach Świętokrzyskich piękniej zlokalizowanych miejsc niż  Bodzentyn i Kielce - miasta bliźniacze. Oba miasta swoje powstanie zawdzięczają jednemu człowiekowi - biskupowi krakowskiemu Janowi Bodzancie z rodu Poraitów (często mylony z żyjącym współcześnie arcybiskupem gnieźnieńskim Bodzantą Jankowskim). Zanim powstał Bodzentyn z jego zabudową, kościół i tutejszy zamek biskupi, w nieodległej wsi Tarczek za biskupa Jana Muskaty lokowane było "miasto" w roku 1296. Owo miejsce targowe (jak określono w dokumencie "loca forensia"), za zgodą Wacława II Przemyślidy księcia sandomierskiego i krakowskiego, otrzymało zgodę na ufortyfikowanie - podobnie jak Kielce, Iłża czy Sławków, centra administracyjne okręgów dóbr ziemskich, w których spodziewano się odkrycia i eksploatacji rud ołowiu, żelaza, miedzi.

Jędrzejów - dziś miasto powiatowe, położone jest przy ruchliwej drodze prowadzącej z Krakowa do Warszawy. Pod względem historycznym należy do dawnego województwa krakowskiego, a w XX wieku przyłączone zostało do województwa kieleckiego, dziś świętokrzyskiego. Na cały świat słynie Jędrzejów z niezwykle cennej kolekcji chronometrów i innych dzieł sztuki zgromadzonych przez rodzinę Przypkowskich, założycieli tutejszego muzeum. Wiele osób kojarzy Jędrzejów także z niezwykle cennym zabytkiem sztuki romańskiej, znakomicie zachowanym, klasztorem cystersów. Z niewielkimi przerwami jakie miały miejsce w historii, konwent cystersów jest tu obecny od XII stulecia.

Pińczów - średniowieczne miasto rycerskie, założone zostało przez  biskupa krakowskiego, Zbigniewa Oleśnickiego herbu Dębno. Położone nad meandrami Nidy, jest od ponad 600 lat ważnym centrum gospodarczym i kulturalnym Ponidzia. Wspomniany biskup ufundował w Pińczowie najpiękniejszy w XV-wiecznej Polsce zamek, którego bryła dominowała w panoramie miasta nieprzerwanie aż do XIX wieku. W stuleciach XVI i XVII mieszkający tu ludzie wytworzyli wzór społeczeństwa kierującego się zasadami tolerancji i zgodnego współżycia ze sobą. Atmosferę, w której swobodnie rozwijać się mógł humanizm i wolnomyślicielstwo, stworzył bez wątpienia Mikołaj Oleśnicki, wyznawca wykładu religijnych nauk Jana Kalwina. Z kolei za czasów katolickiego biskupa, Piotra Myszkowskiego, Pińczów zasłynął jako ośrodek artystycznego kamieniarstwa i rzeźby - obok ośrodków w Gdańsku, Krakowie czy w Chęcinach. - Echa tego wielkiego pobudzenia ludzkiego ducha można odczytać w wystroju miejscowych kościołów, zachowanych dokumentach oraz w atmosferze starej zabudowy Pińczowa, uroczo wpisanej w przepiękny pejzaż...

W obliczu zbliżającego się milenium chrztu Polski, przypadającego w 1966 roku, ówczesne władze państwowe zadecydowały o rozpoczęciu prac archeologicznych na terenie całego kraju, których celem było rozpoznanie najstarszych historycznie miast. Wśród takich owianych historią i legendą, a nieznanych do końca nauce, "starożytnych grodów" była (i jest) nadnidziańska Wiślica. Już sama jej nazwa daje nam wiele do myślenia - skąd imię nawiązujące do Wisły, naszej królowej rzek, dla miejscowości oddalonej od niej o wiele dalej niż miasto królewskie Nowy Korczyn?...

Miasto Staszów zostało lokowane za pozwoleniem królewskim na prawie magdeburskim około roku 1525 przez wojewodę sieradzkiego, Hieronima z Łasku herbu Korab, pana na zamku Rytwiany. Od tego czasu, aż po dzień dzisiejszy, mieszczanie staszowscy cieszą się ze swobody zajmowania się produkcją rzemieślniczą i handlem gotowymi towarami przez siebie wytworzonymi. A był to ośrodek produkcji wybornego sukna, obrusów i serwet, obuwia, wyrobów z żelaza i stali (w tym słynnej szabli "staszówki"), powozów, fajansu i innych. Najcenniejsze zabytki ocalały z pożogi drugiej wojny światowej - dominantą od XVIIII wieku po dzień dziejszy są staszowskie sukiennice stojące na rynku, natomiast zniszczeniu i zapomnieniu uległ dom panów na Rytwianach, twórców i dobrodziejów miasta.

Był ważnym punktem na średniowiecznych szlakach handlowych wiodących od Morza Czarnego przez Wyżynę Podolską i Sandomierz w kierunku północnym oraz w stronę Krakowa, a także na Ruś i Węgry. Według kronikarza Jana Długosza ulokowano w nim pierwszą polską komandorię templariuszy, której założycielem był książę Henryk Sandomierski. Opatów, choć nie jest już tętniącym życiem ośrodkiem kupiectwa i życia politycznego, to kusi odwiedzających zabytkami z czasów świetności.

Odnotowane w słynnej Wielkiej Encyklopedii Francuskiej z 1765 roku, w XVI i XVII w. sławne jako Nowe Jeruzalem i Polskie Ateny, miejsce gdzie odbywały się dysputy protestantów różnych kierunków i różnych narodowości, również z osiedlającymi się w nim katolikami i Żydami. - Miasto Raków - Raków (1567) Racoviae (1602), Racovo (1657), Rakouv (1659) - należy z pewnością do niezwykle atrakcyjnych historycznie miejsc na terenie powiatu kieleckiego. Położone jest dogodnie na ruchliwym szlaku z Kielc do Staszowa - obecnie czeka na rozpoczęcie prac nad rewitalizacją obu rynków i zabudowy miejskiej.

Roku Pańskiego 1748-ego, kanclerz wielki koronny, Jan Małachowski herbu Nałęcz, nadał swojej osadzie rodowej Końskie prawa municypalne i nazwę - Końskie Wielkie. Inicjator rozwoju miejscowości sprowadził tu niemieckich rzemieślników, którzy zasiedlili wytyczone siedliska w rynku i w jego ulicach. Od połowy XVIII stulecia nastąpił szybki rozwój miasta, które stało się centrum przemysłu żelaznego, drzewnego i skórzanego. Współcześnie zachowało pierwotne regularne rozplanowanie, ale zabudowa mieszkalna, pochodząca przecież z końca XVIII i pierwszej połowy XIX wieku -  została w XX stuleciu znacznie przebudowana.